We hoeven stress niet te bestrijden, we kunnen het overstijgen.
Door psycholoog Jentien Keijzer.
Modernisering in een zenuwslopende wereld
In navolging op het artikel “Stress of burn out geen ziekte maar gezonde reactie op ‘moderne’ leven”, leek het me een aanvulling om wat dieper in te zoomen op wat stress eigenlijk in essentie is en hoe wij er zelf anders mee om kunnen gaan. Dat kunnen we namelijk. Want massaal wachten tot ons huidige leefsystemen veranderen, is natuurlijk niet wat ik perse wilde voorstellen…
Wederom is het niet mijn intentie om in dit artikel volledig te zijn, wel om het thema vanuit een andere hoek een beetje nader te belichten.
Wat is stress?
Stress is je (biochemische) reactie op een gevaar. Tenminste, dat ‘denkt’ je systeem. En bij gevaar maakt ons lichaam ons gereed om te vechten, vluchten of te bevriezen. En hoe modern stress ook in de oren klinkt, ons stresssysteem is al oeroud. Het was namelijk heel nuttig in tijden waarin we met elkaar over de savanne trokken, en er een (overzichtelijk) aantal dreigingen bestond die we het hoofd moesten bieden. Bij het ontmoeten van een beer, maakte ons hele systeem ons in een mum van tijd klaar om dan wel keihard te rennen, dan wel heel snel onze speer te werpen. Tegelijkertijd met het activeren van dit vecht- of vluchtsysteem -waarin oa. onze hartslag versnelt, we gaan transpireren en onze bijnieren adrenaline aanmaken-, worden heel effectief overbodige, energie-slurpende onderdelen in ons lamgelegd. Denk aan je immuunsysteem, heeft even geen prioriteit bij de confrontatie met die beer. Evenals je spijsvertering, of het groeien van je haren en nagels, allemaal bijzaken die wel even kunnen wachten tot we straks weer lekker rond het kampvuur zitten.
Stress maakt het deel van het brein waar je voor betaald wordt, onbruikbaar
Naast het op stand-by zetten van deze vitale processen, schakelt ons systeem ook heel gericht hogere hersengebieden uit tijdens zo’n confrontatie. En wel die onderdelen die we gebruiken bij zelfreflectie, empathie, impuls-beheersing of samenwerking. Hetzelfde geldt voor onze geheugenfuncties die we nodig hebben om nieuwe informatie op te slaan, onze aandacht te focussen en nieuwe dingen te leren. Hoge doseringen cortisol die vrijkomen tijdens stress, zorgen er heel effectief voor dat ook deze gebieden op stand-by komen te staan.
En laten deze hogere hersengebieden nou net díe capaciteiten voortbrengen waar de meesten van ons voor betaald krijgen…
Ons lichaam maakt geen onderscheid tussen angst en gevaar
Maar stress van onze huidige tijd is toch niet te vergelijken met een beer?! Nee, totaal niet, dat snappen we ook heus wel. Maar we voelen het niet zo. Feit is dat ons brein en lichaam (nog) geen onderscheid maken tussen angst en gevaar. Acute dreiging of langdurig onder druk staan, cortisol doet genadeloos zijn werk. Maakt geen verschil tussen een gedachte aan die ene deadline, of voetstappen achter ons in een donker steegje. Exact hetzelfde stress-systeem gaat ‘aan’. Ons lichaam weet helaas niet dat we geen verhoogde hartslag nodig hebben wanneer wij in de file staan en te laat komen voor een afspraak. Snapt niet dat hevig transpireren tijdens een sollicitatie gesprek niet in ons voordeel werkt. En begrijp ook niet dat een mentale black-out tijdens een eerste date, de kans op een romantische verbinding niet verhoogt.
Het beest in ons
Datgene waar je ‘ik’ tegen zegt bestaat dus oa uit een heel oud, bijna beestachtig deel dat zeer associatief, onnauwkeurig en primair op stressprikkels reageert.
“Zijn we daar dan aan overgeleverd, en moeten we terug naar de oertijd?” was een terechte vraag van iemand nav mijn vorige artikel. Absoluut niet! Ik denk dat een verandering in onze werk-en leefsystemen, hand in hand moet gaan met onszelf te leren beschermen van overprikkeling en tegelijkertijd een overstijgende manier waarop wij zélf omgaan met de stress waar we wel mee moeten dealen. Beter gezegd, met onze angst. We zullen zowel collectief als individueel ‘volwassener’ moeten worden. En ook over die capaciteit beschikken we. Gelukkig.
Angst is niet gevaarlijk
Angst is namelijk niets om bang voor te zijn. Angst is iets wat je lichaam prima kan containen, en waar je hoger ontwikkelde brein ook zeer goed mee kan dealen. Probeer dit eens: het fenomeen stress (angst) in jezelf gadeslaan. Je zult er vrij snel achterkomen dat stress, of angst in essentie gewoon een fysieke sensatie is. Of eerst een gedachte die vervolgens een fysieke sensatie in je bewerkstelligt.
En die is absoluut niet gevaarlijk, lijkt in niets op een beer en vraagt dan ook op geen enkele manier een vechtreactie (nadenken, analyseren, oplossen, veel erover praten, haasten, etc) of vluchtreactie (obsessief Netflixen, meer wijn gaan drinken, veel roken, over-eten, begripvolle partners, etc) van je.
Waar je niet omheen kan, moet je doorheen
En wat blijkt nou verder, dat door je aandacht op je angst te richten, het alarmsignaal vanzelf uitdooft. Hoef je verder heel weinig voor te doen, je zult juist merken dat je veel meer gaat laten. Net als een bang kind, wil onze angst gewoon even vastgehouden worden. Verder eigenlijk niet zoveel. En zoals een moeder aan haar kind vertelt dat er geen monsters onder het bed zitten, zo kun je jezelf bewustmaken dat deze ‘beer’ niets is om bang voor te zijn. Als dit je gangbare reactie op angst wordt,- naar binnen keren ipv naar buiten- zul je je stresssysteem kunnen ‘herprogrammeren’. Dit herprogrammeren is bottomline het idee achter bijvoorbeeld mindfulness, maar ook achter yoga en meditatie. En zo wordt spiritualiteit ineens heel wetenschappelijk.
Oei ik groei
En waanzinnig bijeffect is dat onze hogere hersengebieden- die tijdens vechten of vluchten uitgeschakeld worden- zich juist ontwikkelen door middel van deze ‘overstijgende benadering’. Er is wetenschappelijk onderzoek te over dat aantoont hoe de grijze stof (complexe neurale verbindingen) toeneemt in onze hogere hersengebieden door middel van aandacht. Hiermee neemt ons vermogen tot zelfregulatie, empathie en samenwerking aanzienlijk toe, evenals onze geheugenfuncties. Die capaciteiten waar ik het eerder over had, dat waar we voor betaald kregen…
Modernisering; het overstijgen van angst
Zoals ik het zie, ligt hier een aanpak klaar voor ieder die wil. Een ieder die gelukkiger en gezonder wil leven en intelligenter om wil gaan met de talloze stressoren in onze moderne tijd. Om ‘peace of mind’ je algemene zijnstoestand te maken. (Professionele) hulp hierbij kan helpen, zeker wanneer jouw angst te groot voelt om alleen te dragen. Maar ik merk in het begeleiden en onderwijzen van mensen, dat enkel het begrijpen hoe hun ‘apparaat’ werkt, al een wereld van verschil maakt.
Hoe we op grote schaal uit de ban van onze angst kunnen komen vraagt ook veel, écht veel meer educatie en kennisverspreiding en hulp bij psychisch gezonder en volwassener te dealen met onze angsten. Iets waar we vanuit het collectief (meer info volgt binnenkort, beloofd!) ons voor in zullen zetten. We zijn namelijk heel goed in staat om met onze ‘wetende’ brein ‘onze onwetende’ delen te overstijgen.
